Στο φως το ανάκτορο του Οδυσσέα στην Ιθάκη

Της Σόνιας Μαγγίνα


Ο Οδυσσέας χρειάστηκε δέκα ολόκληρα χρόνια για να βρει την Ιθάκη του, την Ιθάκη του Ομήρου αλλά και του Καβάφη, αλλά δυο ακαταπόνητοι αρχαιολόγοι αντιμέτωποι με χίλιες-μύριες δυσκολίες, χρειάστηκαν δεκαέξι ολόκληρα χρόνια επίπονων και επίμονων ανασκαφών ώστε να φτάσουν στην ανακοίνωση της μεγάλης ανακάλυψής τους: το ομηρικό παλάτι του Οδυσσέα, το ανάκτορο όπου τον περίμενε η πιστή του Πηνελόπη αποφεύγοντας συστηματικά τους επίδοξους μνηστήρες.

Η είδηση ανακοινώθηκε από τους δύο αρχαιολόγους που ανασκάπτουν από το 1994 στην περιοχή Αγ. Αθανάσιος στην Ιθάκη. Ο καθηγητής Αρχαιολογίας, Θανάσης Παπαδόπουλος, με τη σύζυγο του, Λίτσα Κοντορλή, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων παρουσίασαν στις 20 Αυγούστου την επιστημονική τους ανακάλυψη, που αν επιβεβαιωθεί, θα είναι μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών.
«Σύμφωνα με τα έως σήμερα στοιχεία, κινητά και ακίνητα, που είναι ιδιαίτερα σοβαρά, και με κάθε επιστημονική επιφύλαξη, πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά στο Ανάκτορο του Οδυσσέα και της Πηνελόπης, το μόνο από τα Ανάκτορα των Ομηρικών Επών, που δεν έχει ανακαλυφθεί» δήλωσε στο ο καθηγητής Αρχαιολογίας, Θανάσης Παπαδόπουλος, για το μέγαρο τριών επιπέδων με κλιμακοστάσιο λαξευμένο στον βράχο, το οποίο μέσα του κρύβει υπολείμματα μυκηναϊκής κεραμικής, το οποίο έφεραν στο φως.
Μιλώντας στον «Α.Τ.» ο κ. Παπαδόπουλος τόνισε πως «δεν χρησιμοποιώ τη λέξη περήφανος, αλλά είμαι ικανοποιημένος. Το σημαντικό είναι να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας. Η δική μας ικανοποίηση αντανακλάται στο έργο και φυσικά έχει και αντίκτυπο στο ιστορικό νησί του Οδυσσέα…» Όσο για την ανακάλυψη του ανακτόρου, «η βαθμιαία αποκάλυψη κτιριακών καταλοίπων και τα κινητά ευρήματα συνέτειναν ώστε να αρχίσει να διαμορφώνεται αυτή η άποψη αλλά για να την τεκμηριώσουμε συνεχίζαμε την ανασκαφή για αποδεικτικά στοιχεία ώστε να ταυτίσουμε ή όχι τη θέση αυτή με το Οδυσσειακό ανάκτορο…»
Ζητήσαμε από τον κ. Παπαδόπουλο ένα σχόλιο για τη δήλωση του περί «κάθε επιστημονικής επιφύλαξης» και μας απάντησε ότι σημαίνει πως «κάθε σοβαρός επιστήμων πάντοτε είναι επιφυλακτικός στις θεωρίες που διατυπώνει και ιδιαίτερα για την προϊστορική εποχή, για την οποία δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες και είναι η πιο δύσκολη να τεκμηριωθεί 100% κάποια υπόθεση της. Θεωρούμε ότι βρισκόμαστε σε έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, που μοιάζει με την περιγραφή που δίνει ο Όμηρος για το ανάκτορο του Οδυσσέα. Βρίσκεται σε στρατηγική θέση που ελέγχει δύο λιμάνια και την εύφορη πεδιάδα της Βόρειας Ιθάκης, είναι διευθετημένο σε δύο άνδηρα (επίπεδα) τα οποία επικοινωνούν με σκαλισμένα στο βράχο δύο κλιμακοστάσια, στο κάτω άνδηρο υπάρχει ορθογώνιο κτίριο, κατεστραμμένο βέβαια, στο τύπο του μυκηναϊκού μεγάρου, τριμερές, αντίστοιχο σε διαστάσεις με αυτά που γνωρίσουμε από τις Μυκήνες, την Τίρυνθα και την Πύλο. Ένα ακόμη επιχείρημα που έρχεται να ενισχύσει την πρόθεση είναι ότι ανατολικά και σε μικρή απόσταση υπάρχει μια τεχνητή, υπόγεια κρήνη, όπως την αναφέρει ο Όμηρος, τικτή κρήνη, αντίστοιχη με κρήνες υπόγειες που έχουν ανακαλυφθεί στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, στην Αγία Ειρήνη της Κέας, και στην Χατούσα στην Μικρά Ασία. Γι’ αυτή την κρήνη υπήρχε αμφισβήτηση και διχογνωμία, κι επειδή είμαστε αρχαιολόγοι και όχι υδραυλικοί, καλέσαμε το δόκτορ Τζοστ Κνάους, κορυφαίο καθηγητή στα αρχαία υδραυλικά από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου, που έχει κάνει και άλλες ταυτοποιήσεις στην Ελλάδα, ο οποίος ήρθε, εξέτασε την κρήνη και γνωμάτευσε με ασφάλεια ότι χρονολογείται από τον 13ο αιώνα π.χ., την εποχή του Οδυσσέα. Χρονολογήθηκε από τον Κνάους όχι από εμάς. Οι κρήνες στην Ιθάκη, τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, κατασκευάστηκαν για να παρέχουν νερό στους ενοίκους της ακρόπολης σε καιρό πολιορκίας και πολέμου και είναι ίδιας τεχνικής. Ανατολικότερα βρέθηκε ταφικός περίβολος, δυστυχώς συλημένος. Βρήκαμε ένα κιβωτιόσχημο τάφο αλλά κανένα άλλο εύρημα, έτσι είμαστε επιφυλακτικοί. Ανατολικά της κρήνης υπάρχει ένα ιδιόρρυθμο κυκλικό ταφικό μνημείο το οποίο ερμηνεύεται είτε ως τάφος-αν και λείπει το ανώτερο τμήμα- είτε ως αποθέτης. Βρήκαμε μέσα δύο κρανία, κεφαλές βοδιών, ίσως από θυσίες, αλλά ακόμη πιο σημαντικό, ένα αρκετά μεγάλο αριθμός πήλινων πινακίδων γραμμικής γραμμής μάλλον Β. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και πρέπει να είμαστε σοβαροί και να μπορούμε να τεκμηριώσουμε αυτά που λέμε…»
Επίσης ο κ. Παπαδόπουλος τόνισε πως «ανήκουμε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όχι στο Υπουργείο Πολιτισμού, ωστόσο δεν έχουμε φόβο ή ενδοιασμό, μπορεί οποιοσδήποτε να έρθει και να τα δει. Θεωρήσαμε μετά από 16 χρόνια ότι είναι καιρός να πούμε κάποια πράγματα. Εκτός από αυτά που ανάφερα υπάρχουν και κινητά ευρήματα, ακαθάριστα και ασυντήρητα στο Μουσείο Ιθάκης, καθώς δεν έχουμε χρήματα… Μας δόθηκε για πρώτη φορά μια επιχορήγηση 115.000ευρώ από το Νομαρχιακό Συμβούλιο Ιθάκης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων αλλά έχει σκοντάψει στα γρανάζια της γραφειοκρατίας δύο χρόνια τώρα. Τα χαρτιά κάνουν συνέχεια τη διαδρομή Νομαρχία Ιθάκης-Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων-ΥΠ.ΠΟ και δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε». Επίσης επισημαίνει πως «τώρα που έγινε η ανακοίνωση τα πράγματα είναι πολύ επικίνδυνα. Ο χώρος μέχρι πέρσι ήταν ιδιωτικός και ήμασταν διστακτικοί για τυχόν επέμβαση του ιδιώτη. Τώρα που απαλλοτριώθηκε κάναμε την ανακοίνωση, αλλά αν περάσει καιρός δεν εγγυώμαι για τίποτα. Ο χώρος είναι αφύλακτος. Θα γίνουν καταστροφές. Το λέω και αμαρτία ουκ έχω. Για όσους ακούν και μπορούν να προστατέψουν τη ανασκαφική κατάσταση. Τα ευρήματα παραμένουν ασυντήρητα και τα μνημεία στο έλεος του Θεού…»
Κι ενώ το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού σιωπά-«δεν θα το κρίνω, ίσως υπάρχουν λόγοι. Δεν με αφορά, δεν έχω λόγο να κάνω τον μάντη. Εμείς είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε με όποιον έχει απορίες και ενστάσεις» μας δηλώνει ο κ. Παπαδόπουλος- δημοσιεύματα ιταλικών εφημερίδων όπως η Corriere della Sera, η La Repubblica, η L’ Avvenire και η Il Messaggero αναφέρονται στη μακροχρόνια έρευνα Ελλήνων αρχαιολόγων στην Ιθάκη και στον εντοπισμό του μεγάρου που φέρεται να είναι το ανάκτορο του Οδυσσέα. Μάλιστα στο δημοσίευμα της Corriere della Sera, ο Ιταλός αρχαιολόγος Αντρέα Καραντίνι, επισημαίνει ότι «αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι η ανακάλυψη κτιρίου μυκηναϊκής εποχής», ενώ ο ιστορικός Λουτσιάνο Κάνφορα δίνει ιδιαίτερη σημασία στη διασύνδεση των αρχαιολογικών ευρημάτων με τα ομηρικά έπη του VII αιώνα.
Ο κ. Παπαδόπουλος και η σύζυγός του, επίσης αρχαιολόγος, κ. Λίτσα Κοντορλή από το 1994 ανασκάπτουν στην Βόρεια Ιθάκη, στην περιοχή Αγ. Αθανασίου, έκτασης 25 στρεμμάτων και απαλλοτριωμένη με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου αλλά μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, τον Νοέμβριο του 2006, ήρθε στο φως ένα σημαντικό εύρημα, μια πινακίδα, στην οποία γίνεται αναφορά σε ένα από τα επεισόδια της Οδύσσειας. Στην πινακίδα απεικονίζεται ένα πλοίο με τον Οδυσσέα δεμένο στο κατάρτι και εκατέρωθεν τερατόμορφα σχέδια, μία τρίαινα και σημάδια πιθανής γραφής Γραμμικής Β. Το εύρημα, βρέθηκε μαζί με άλλες πινακίδες που φέρουν επίσης σκηνές από την Ιλιάδα και Οδύσσεια ενώ παρουσιάστηκε σε γερμανικό έγκριτο αρχαιολογικό έντυπο (ΚΑDMOS). Την επιστημονική δημοσίευση συνυπογράφουν δύο Έλληνες αρχαιολόγοι με τον ειδικό σε θέματα επιγραφικής Βρετανό Τζ. Οουενς.
Ο επί 20 χρόνια πρώην δήμαρχος Ιθάκης, Σπύρος Αρσένης, δήλωσε ότι «πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις για την ελληνική, και όχι μόνον, αρχαιολογία, καθώς ο Οδυσσέας αποτελεί εμβληματική μορφή για την παγκόσμια κοινότητα, τα μέλη της οποίας τον γνωρίζουν από τα μαθητικά τους χρόνια».