Η... μουσική πλευρά του εγκεφάλου

Από την 16η εβδομάδα της κύησης το έμβρυο μπορεί να αντιδρά σε εξωγενείς ήχους. Αντιλαμβάνεται με επάρκεια την αναπνοή της μητέρας, τις κινήσεις αλλά και τη φωνή της όταν εκείνη τραγουδάει… Από την άλλη, η συναισθηματική αντίδραση του εγκεφάλου στη μουσική ξεκινά σε μόλις 250 χιλιοστά του δευτερολέπτου από το άκουσμά της, δηλαδή είναι το ίδιο γρήγορη με τα αντανακλαστικά μας μπροστά στον κίνδυνο…

Πώς, όμως, η μουσική επηρεάζει τη βιολογία του οργανισμού και για ποιο λόγο ο εγκέφαλος έχει μία λειτουργική οργάνωση για τη διαχείρισή της, κάνοντας τους επιστήμονες να μιλούν για ένα ενδιαφέρον βιολογικό μυστήριο.

Εν αρχή ην ο ήχος…
Γνωρίζατε ότι υπάρχει φλάουτο φτιαγμένο από κόκαλο πτηνού το οποίο βρέθηκε στη Γερμανία και υπολογίζεται ότι ανήκει στα μέσα της τελευταίας εποχής των Παγετώνων; Οι επιστήμονες αδυνατούν, ωστόσο, ακόμη και σήμερα να δώσουν εξήγηση στο γιατί ο προϊστορικός άνθρωπος αφιέρωνε χρόνο στην κατασκευή ενός μουσικού οργάνου, ζώντας σε τέτοιες συνθήκες. Ο Δαρβίνος πίστευε ότι η μουσικότητα είναι μία μορφή έκφρασης της σεξουαλικότητας ενώ πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι η μουσικότητα «αναδιαμορφώνει» τον εγκέφαλο ενεργοποιώντας τις συνδέσεις μεταξύ των διαφορετικών ζωνών του. Η αλήθεια είναι, σύμφωνα με τον κ. Philip Ball, ότι δεν γνωρίζουμε γιατί η μουσική εξελίσσεται, το σίγουρο είναι πάντως ότι η μουσική είναι τόσο πολυδιάστατη όσο και οι επιλογές που προσφέρει.


Μια «ζωή» χωρίς μουσική
Είναι κρεμώδες, έχει φράουλα, μπισκότο, μας αρέσει στη γεύση, μας εντυπωσιάζει στην εμφάνιση αλλά δεν είμαστε σίγουροι αν είναι χρήσιμο για τον οργανισμό μας. Αυτό είναι το Cheesecake και τη συγκεκριμένη θεωρία την παρομοιάζουν πολλοί με τη ζωή χωρίς μουσική, υποστηρίζοντας ότι αν εκλείψει από την καθημερινότητά μας όλα θα συνεχίσουν να κυλούν στους ίδιους απλά λιγότερο «διασκεδαστικούς» ρυθμούς. Στον αντίποδα βρίσκονται οι επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι η μουσική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον εγκέφαλό μας. Ουσιαστικά είμαστε προγραμματισμένοι να τοποθετούμε τους ήχους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ενθαρρύνεται η δημιουργία μουσικής. Συνεπώς εξαιρώντας τη μουσική από τη ζωή και την κουλτούρα μας αυτομάτως αλλοιώνουμε τον εγκέφαλό μας!


Επιστημονικό μυστήριο η μουσική
Σε γενικές γραμμές, η μουσική γίνεται αντιληπτή ως μια ακολουθία ήχων διατεταγμένων στον χρόνο. Η εύπλαστη διάταξη των μουσικών ήχων, η εξέλιξη της χορογραφίας τους, αναγκάζει τη νόησή μας να αναδιατάσσει διαρκώς τη σκέψη και μ' αυτό τον τρόπο εξασκείται. Η εξάσκηση του νου ακολουθεί τα εξής στάδια: Πρώτα γίνονται αντιληπτές οι πιο απλές μουσικές ενότητες, κατόπιν ο εγκέφαλος αναγνωρίζει και κατατάσσει μουσικές φράσεις ολοένα και πιο περίπλοκες, ώσπου τελικά το μουσικό κομμάτι γίνεται κατανοητό ως ενιαίο σύνολο. Πρόσφατα στοιχεία αποδεικνύουν ότι υπάρχει βαθιά βιολογική σύνδεση ανάμεσα στον τρόπο που επεξεργαζόμαστε τους ήχους της μουσικής και της ομιλίας. Για την ακρίβεια χρησιμοποιούμε την ίδια βιολογική διαδικασία προκειμένου να τους αναγνωρίσουμε και να τους καταγράψουμε. Η μουσική μοιάζει να έχει ένα «λογικό» μέρος το οποίο επεξεργαζόμαστε χρησιμοποιώντας την ίδια διαδικασία με αυτήν της ομιλίας. Έχει, όμως, μία τεράστια ιδιαιτερότητα η οποία την διαφοροποιεί από κάθε άλλη μορφή τέχνης. Είναι τόσο αφηρημένη καθώς δεν αναφέρεται ούτε υποδηλώνει κάτι υπαρκτό, ταυτόσημο με αντικείμενα και καταστάσεις ρεαλιστικού χαρακτήρα. Η ζωγραφική, για παράδειγμα, αποτυπώνει κάτι υπαρκτό, ο χορός μιμείται την κίνηση ή τις αντιδράσεις, η μουσική όμως με τη σχεδόν αφηγηματική της διάσταση μοιάζει να αγγίζει και να γεννάει συναισθήματα. Και αυτό από μόνο του αποτελεί μυστήριο.


Μουσική και εγκέφαλος
Νευροανατομικές παρατηρήσεις έδειξαν ότι οι κοχλιακοί πυρήνες, σημαντικός σταθμός στη διαδρομή του ακουστικού νεύρου στο επίπεδο γέφυρας-στελέχους του εγκεφάλου, γειτνιάζουν με τα κέντρα ρύθμισης αναπνοής και κυκλοφορίας. Έτσι λοιπόν, εξηγείται η αύξηση της συχνότητας της αναπνοής και του καρδιακού παλμού κατά την ακρόαση μιας γρήγορης μουσικής αγωγής και, αντίθετα, η ελάττωση της καρδιακής και της αναπνευστικής συχνότητας κατά την ακρόαση μιας αργής μουσικής αγωγής. Αυτή η πρωταρχική επίδραση της μουσικής μέσω του ρυθμού συμβαίνει χωρίς τον έλεγχο της συνείδησης και αφορά όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από φυλή και καταγωγή, είναι δηλαδή διαχρονικό και διαπολιτισμικό χαρακτηριστικό. Σε ένα δεύτερο επίπεδο η κατανόηση της διαδοχής των τόνων και της μουσικής «αρχιτεκτονικής» απαιτεί τη συμμετοχή υψηλής εξειδίκευσης ανώτερων κέντρων στο επίπεδο του εγκεφαλικού φλοιού, όπου εδώ η λειτουργία αυτή είναι συνειδητή - δηλαδή στο σημείο αυτό χρησιμοποιείται η «ακουστική παιδεία» που ο καθένας έχει αποκτήσει. Με βάση την παραπάνω επιστημονική εξήγηση φαίνεται να ευσταθεί απόλυτα ο όρος «νιώσε τον ρυθμό» - αυτό που αποκαλούν οι Άγγλοι feel the beat, διότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να νιώσουν τον ρυθμό, αντίθετα δεν μοιάζει να υπάρχει ενιαία λογική στον όρο π.χ. νιώσε τη μελωδία, διότι λόγω διαφορετικής παιδείας η αντίληψη της μελωδικής - αρμονικής γραμμής διαφέρει από άτομο σε άτομο.